از مناظره تا منازعه

نگاهی به ساختار و محتوای برنامه های مناظره انتخابات ریاست جمهوری

مقدمه:

این شبها هیجان انتخابات به اوج خود رسیده است.هر شب ،تلویزیون با پخش برنامه مناظره نامزدها،خانواده های ایرانی همگی پای گیرنده خود می نشینند و پس از آن گفتگوهای انتخاباتی شروع می شود.پیامک ها نیز جز جدانشدنی این برنامه ها است.مناظره های تلویزیونی، انتخابات امسال را به صورت حساسیت برانگیزی مورد توجه افکار عمومی قرار داده است. این برنامه با حضور دو نامزد در روبروی هم  و با اجرای دکتر پورحسین به مدت 90 دقیقه می باشد.ویژگی منحصر به فرد این برنامه ها صراحت لهجه همه نامزدها و شکستن خطوط قرمز سیما است. نامزدها روبروی هم می نشینند و بحث آغاز می شود.مخاطب ایرانی که چندان به شنیدن مباحث صریح و غیر کلیشه ای در سیما عادت ندارد از این فرصت نهایت استفاده را می برد.

اما این برنامه ها کمابیش  علاوه بر نقطه مثبت فوق دارای ویژگیهای منفی چون استفاده فراوان از واژه های کنایه آمیز و مبهم ،استفاده از حرکات دست و صورت برای تحقیر ضمنی رقیب، تاکید بر خطاهای گفتاری طرف مقابل، تکیه بر اخبار غیر موثق و نیمه موثق شنیده شده از طرفین،اتهام زدن و وارد کردن اتهامات متقابل بدون اینکه هیچ یک از نامزدها با استفاده از دلایل و اسناد قانونی و حقوقی  در مقام پاسخ برآید،طرح و بیان نام افراد غیر و....می باشد.

این نکات باعث شده است این برنامه ها از کارکرد اصلی خود که همانا شناخت مردم از توانایی نامزدها و مقایسه برنامه هایشان است خارج شده و به شکل یک نزاع شدید کلامی متجلی گردد. این منازعات صرفا در استودیو ختم نشده و

دارای بازخورد در جامعه وطرفداران می باشد و حتی به درگیری طرفداران منجر می شود و نوعی فضای بدبینی،پرخاشگری،واگرایی و تخاصم رادر جامعه به وجود می آورد.

حال به بررسی یک مساله اصلی می پردازیم.آیا این برنامه ها فقط در سیمای جمهوری اسلامی پخش می شود؟اگر پاسخ منفی است و سابقه پخش این برنامه ها در سایر نقاط جهان  وجود دارد،آیا این برنامه ها مانند مناظره های سیما دارای برخی نکات منفی است؟و برای رفع آن چه تمهیدی اندیشیده شده است؟ ما در این مجال به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که نقاط ضعف این ابتکار سیما چیست و چگونه می توان در آینده آن را برپایه تجربه جهان اصلاح کرد؟در نهایت انتظار ما از این برنامه به عنوان شهروندان ایرانی مسلمان چیست؟

تجربه مناظرات تلویزیونی در جهان:

مناظره های انتخابات ریاست جمهوری یکی از ارکان اصلی فرایند مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری در آمریکا به شمار می رود. اولین مناظره تلویزیونی بین ریچارد نیکسون و جان کندی، نامزدهای دو حزب، در سال 1960  یعنی 49 سال پیش از رادیو و تلویزیون پخش شد. این مناظره نشان دهنده تاثیر بالقوه جلسات مناظره و اهمیت قالب و شکل در کنار محتوای مبارزات انتخاباتی بود. گرچه اکثر شنوندگان رادیو معتقد بودند که نیکسون در این مناظره پیروز شده است، اکثریت بینندگان تلویزیون کندی را نامزد پیروز در این مناظره می دانستند، واکنشی که احتمالاً زمینه ساز پیروزی کندی با اختلافی ناچیز شد.اولین مناظره تلویزیونی جهان میان جان‌اف‌کندی ‌و ‌ریچارد ‌نیکسون انجام شد. در این مناظره تلویزیون و حرکات دست و میمیک صورت کندی نتیجه انتخابات را تغییر داد و از آن زمان تاکنون ستادهای تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی تلاش فراوانی برای بهتر نشان دادن کاندیدای خود می‌کنند

پس از آن تا سال 1976 دیگر هیچ مناظره ای بین نامزدها برگزار نشد، ولی از سال 1976 به بعد در هر دوره انتخابات ریاست جمهوری این جلسات مناظره برگزار شده است. کمیسیون مناظره های ریاست جمهوری (CPD)، که یک سازمان متشکل از اعضای هر دو حزب است، از زمان تاسیس خود در سال 1987، برنامه ریزی این جلسات مناظره را بر عهده داشته است.در واقع این کمیته بر پایه برنامه انتخاباتی نامزد متبوع به تعامل با حزب مقابل دست می زند. در آخرین مورد نیز

امسال و در مناظره‌ای که میان سارا پی‌لین نامزد پست معاون اولی از حزب جمهوری‌خواه و سناتور جوزف بایدن انجام شد، کسی برای سارا پی‌لین به خصوص در زمینه سوالات امنیت ملی و سیاست خارجی شانسی قائل نبود اما نکته‌ای که باعث شد وی این مناظره را نبازد، نگاه مستقیم و با اعتماد به نفس او به دوربین‌های تلویزیونی بود که خود را بسیار مسلط نشان داد.البته لزوما این شیوه در آمریکا نیز با اصول اخلاقی و حرفه ای کاملا انجام نمی شود،اما با توجه یه سابقه بیشتر، آنها تواسته اند برخی مشکلات را حل کنند.

به نظر می رسد که این شیوه اطلاع رسانی یک روش برآمده  از  مبارزات انتخاباتی آمریکا است، روشی که در آن افراد بدون هیچ محدودیتی عقاید و نظرات خود را بیان می کنند، کاندیداها همچنین می توانند بدون هیچ گونه محدودیت در رعایت اخلاق در برابر چشمان میلیون ها بیننده سخن بگویند.اما این عدم محدودیت نیز دارای قواعد و انتظامات ظریفی است که بی توجهی به آن ،مناظره را تبدیل به میدان جنگ می کند.مهمترین این موارد که نقاط ضعف مناظره مدل ایرانی دربرابر  تجربه های دیگران است عبارتست از:

1-مجریان مسلط و حرفه ای:

یکی از اصول مهم در برگزاری این مناظره ها وجود مجری جسور و مطلع است.مجری که سابقه اجرای برنامه های سنگین تلویزیونی زنده را داشته باشد،از اطلاعات کافی و تخصصی برخوردار بوده و قدرت و اعتماد به نفس مدیریت بحران و جلسه را داشته باشد.در انتخابات اخیر ایالات متحده مجریان این جلسات چهره هایی آشنا برای اغلب آمریکاییان مانند جیم لرر از شبکه PBS، تام بروکا از شبکه NBC، و باب شیفر از شبکه CBS. گوئن آیفیل از شبکه PBS نیز مجری جلسه مناظره نامزدهای معاونت ریاست جمهوری بوده اند.اکثر این مجری ها ،اجرا کننده برنامه های سیاسی پر بیننده در شبکه خود بوده اند.تجربه بالای آنها با عث می شود از اعتماد به نفس بالایی در طرح سوال برخوردار باشند.بحث خارج نشده و کنترل بر فضای مناظره وجود داشته باشد.ازطرح مباحث اضافی خودداری و اصل برنامه ها مورد پرسش قرار گیرد.

در مناظره اخیر سیمای ایران دکتر پورحسین به عنوان مجری انتخاب شد.اگرچه وی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دارای تحصیلات دکترای تخصصی در رشته روانشناسی بوده  و در حال حاضر مدیر شبکه چهارم سیما است،اما یک مجری حرفه ای نیست و این مساله با عث شده خود نامزدها فضای بحث را به دست بگیرند و او عملا مسوول تعیین واعلام زمان است.

2-مناظره های موضوعی و برنامه محور:

یکی از مهم ترین این تفاوتها که بین مدل ایرانی مناظرات وتجربه های جهانی وجود دارد ،موضوع محور بودن این مناظرات است.موضوع مند بودن مناظره  حوزه بحث را واضح می کند ونامزد را مجبور می کند حاشیه پردازی نکرده و به اصل مطلب برسد.برای مثال می توان به مناظره درباره سیاست خارجی(یک جلسه)،اقتصاد وبحران اقتصادی(جلسه بعدی) و ....اشاره کرد.

علاوه بر این مجری در حوزه تخصصی خود نیز از قدرت برخوردار است.در این حالت مجری سوال یکسانی را که واضح و مهم است از طرفین پرسیده وآن دو باید در این چارچوب پاسخ دهندمجری پرسش های خود را می نویسد. هر پرسش دربرگیرنده یک بخش 9   دقیقه ای خواهد بود: دو دقیقه برای هر کاندیدا برای پاسخ دادن به پرسش، و پنج دقیقه برای بحث که طی آن مجری باید اطمینان حاصل کند که هر دو نامزد فرصت زمانی برابری دارند.2 دقیقه به جمع یندی اختصاص دارد.

متاسفانه اکثرا مناظرات موضوعی نبوده وطرفین وارد حوزه برنامه ها اکثرا نمی شوند.بحثها در حاشیه ادامه دارد وطرفین به نقد سابقه و یا شخصیت طرف مقابل و یا حامیان او  اقدام می کنند.برنامه ها و موضوعات مهم جامعه کلا فراموش شده و جنجال اوج می گیردو وقت تمام می شود.

3-رعایت رفتار وشوون رسمی، حفظ احترام ضمن نقد:

اگرچه رویکردهای انتقادی در این برنامه ها باعث جذابیت آن می گردد،اما نامزدها باید نشان دهند که به هم احترام

گذاشته و در عین رقابت،حریمهای ملی و فردی را حفظ می کنند.اگرچه در بحثها بی رحمانه نقد انجام می گردد اما ورود به بحث بسیار احترام آمیز است و طرفین این امر را رعایت می کنند.

پایان مباحث نیز جمع بندی شده و نامزدها فرصت برای جمع بندی دارند.هم چنین برنامه با دست دادن طرفین شروع و همین گونه پایان می یابد.اگرچه این صحنه نمادین است اما در تلطیف فضا موثر است.

تصویر روبرو عکس اوباما و مک کین در پایان یک مناظره سخت و نفس گیر است که با لبخند پایان یافته است و بر رویکرد همگرایانه و نه واگرایانه در دستگاه سیاسی آمریکا تاکید می کند .

یکی دیگر از مشکلات  این برنامه ها همین است.با شدت یافتن مباحث،رابطه احترام آمیز طرفین منازعه کمی کم رنگ می گردد و ابتدا و انتهای برنامه با نگاه کردن نه چندان دوستانه رقبا با هم شروع می شود وبه پایان می رسد.

ای کاش مسوولین وسیاستگذاران سیما و خود نامزدها با تدارک و یا انجام برخی کارهای نمادین مانند دست دادن و یا خوش و بش های ابتدایی  و انتهایی به القای آرامش در عین رقابت  و تلطیف مواضع حامیان متعصب و سرسخت اقدام می کردند.

نتیجه گیری:

اگرچه انجام و تولید برنامه های مناظره نامزدها امری بسیار خجسته در فضای سیاسی ورسانه ای ایران است اما به علت نوظهور بودن این پدیده و هم چنین برخی مشکلات در فرهنگ سیاسی نخبگان و توده ،آثار مثبت این برنامه ها تحت الشعاع قرار گرفته است.عدم تسلط مجری محترم و در عین حال موضوعی نبودن مناظرات،تمایل برخی نامزدها برای طرح مباحث حاشیه ای به جای معرفی برنامه های خود و نقد برنامه های  رقیب باعث برخی بازخوردهای منفی شده است.حال می نوان با استفاده از تجربه های دیگران در راستای تداوم این امر به برنامه ریزی بهتر برای دوره های بعدی انتخابات اقدام کرد.

گروه جامعه وسیاست